Allah'ın (cc) Kıdem Sıfatı

Bismillahirrahmanirrahim

   İslâm akaidinin temel esaslarından biri, Allah Teâlâ’nın ezelî ve ebedî oluşudur. “Kıdem” sıfatı, zatî sıfatlardandır ve Allah’ın başlangıcının olmaması, yani O’nun varlığının ezelden beridir mevcut olması anlamına gelir. Bir başka deyişle (zamandan münezzeh olan) Allah Teâlâ için “öncesi” kavramı düşünülemez. Bu sıfat, Allah’ın “el-Evvel” isminin tecellisi olarak da ele alınabilir.

Kıdem Sıfatının Tanımı

   Kıdem (قِدَم), sözlükte “öncelik, başlangıcının olmaması” anlamında belirtilir. Dinî ıstılahtaki terim olarak ise: “Allah Teâlâ’nın varlığının başlangıcının olmamasıdır; O’nun varlığı ezelîdir, yokluktan var olmamıştır.” Yani Allah Teâlâ için “yokluk” durumu hiçbir zaman söz konusu olmamıştır. O hep “var” olma halindedir.

   Bu anlam, Allah’ın (sonradan) yaratılmış olmaktan tamamen münezzeh olduğunu gösterir. Kıdem sıfatı, O’nun zaman ve mekânla kayıtlı olmadığını, aksine O'nun zamanı ve mekânı yaratan olduğunu ifade eder.

Kur’an’da Kıdem Sıfatına Delil Olan Ayetler

a. Hadîd Sûresi, 3. Ayet

هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ“O, evveldir, âhirdir, zahirdir, bâtındır; O, her şeyi bilendir.” (Hadîd, 57/3)

Bu ayet, Allah’ın başlangıçsız ve sonsuz olduğunu açıkça bildirir. “Evvel” ismi, Allah’ın kıdem sıfatının Kur’an’daki karşılığıdır.

b. En‘âm Sûresi, 101. Ayet

بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُن لَّهُ صَاحِبَةٌ ۖ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ“Gökleri ve yeri yoktan var eden O’dur. O’nun nasıl çocuğu olabilir ki, O’nun eşi yoktur? Her şeyi O yaratmıştır; O, her şeyi bilendir.” (En‘âm,6/101)

Bu ayet, Allah’ın göklerin ve yerin yaratıcısı olabilmesi için başlangıçsız ve ezelî olması gerektiğini ima eder. Elbette ki tüm bu sonradan olan varlıkları yaratan zatın halihazırda mevcut olması gereklidir.  

c. Kasas Sûresi, 88. Ayet

كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ۚ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

“O’nun zatından başka her şey yok olacaktır. Hüküm yalnız O’nundur; O’na döndürüleceksiniz.” (Kasas, 28/88)

Burada Allah’ın zatının ebedî olduğu belirtilirken, ebedîliğin bir yönü olan kıdem (ezeliyet) de zımnen ifade edilmektedir. Ebedî olan zat aynı şekilde ezelî de olmalıdır. Tüm varlıklar fanidir ve onlar için yokluk dönemi söz konusudur. Ancak tüm bu varlıkları yaratn için (bize göre) ne gelecekte ne de geçmişte böyle bir dönem söz konusu değildir.

d. İhlâs Sûresi, 1–2. Ayetler

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ۝ اللَّهُ الصَّمَدُ

“De ki: O Allah tektir. Allah Samed’dir (her şey O’na muhtaç, O hiçbir şeye muhtaç değildir).” (İhlâs, 112/1-2)

“Samed” ismi, hiçbir şeye muhtaç olmayan, her şeyin kendisine muhtaç olduğu, eksiksiz ve mükemmel demektir. Başlangıcının olması, mükemmellikle ve hiçbir şeye muhtaç olmamakla bağdaşmaz. Zira sonradan meydana gelme, var olmak için başka varlıklara muhtaç olmak demektir. Şüphesiz Allah Teâlâ için böyle bir şey düşünemeyiz.

Hadislerde Kıdem Sıfatı

a. “Allah vardı, O’nunla birlikte hiçbir şey yoktu.”

كَانَ اللَّهُ وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ غَيْرُهُ

“Allah vardı, O’nunla birlikte hiçbir şey yoktu.”(Buhârî, Bed’ü’l-Halk, 1; Tirmizî, Tefsîru Sûreti’l-Hadîd, 57)

Bu hadis, Allah’ın yaratılmış olan her şeyden önce var olduğunu, varlığının ezelî olduğunu açıkça ifade eder.

b. “Sen Evvelsin, Senden önce hiçbir şey yoktur.”

اللَّهُمَّ أَنْتَ الْأَوَّلُ فَلَيْسَ قَبْلَكَ شَيْءٌ، وَأَنْتَ الْآخِرُ فَلَيْسَ بَعْدَكَ شَيْءٌ...

“Allah’ım! Sen Evvelsin, Senden önce hiçbir şey yoktur; Sen Âhirsin, Senden sonra da hiçbir şey yoktur...”(Müslim, Zikr, 2713)

Bu dua, Hadîd sûresi 3. ayetinin bir açıklamasıdır. Allah’ın evvel oluşu, O’nun kıdem sıfatının en açık ifadesidir.

Kıdem Sıfatı Üzerine Kelâm Âlimlerinin Görüşleri

İmam Mâtürîdî:

“Allah’ın kıdemi, zamanın başında olmak değildir; çünkü zaman mahlûktur. Allah, zamanı da yaratandır. O’nun ezeliyeti, zamanın ötesinde bir varlık oluşundadır.” İmam Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd.

İmam Eş’arî:

“Kıdem, Allah’ın zatının hiçbir yoklukla ilişkisi olmamasıdır. O’nun varlığı hiçbir şeyden sonra meydana gelmemiştir.” İmam Eş’arî, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne.

Kıdemin Aklen İspatı

   Akıl, var olan hiçbir şeyin kendini yaratamayacağını kabul eder. Varlıkların bir zincir halinde birbirini meydana getirmesi sonsuza kadar gidemeyeceğine göre, zorunlu bir ilk varlık bulunmalıdır. Bu da elbette ki  “Vâcibu’l-vücûd (zorunlu varlık)”, başlangıcı olmayan Allah’tır. Başlangıcı olan her şey yaratılmıştır. Allah ise yaratılmış değildir, bilakis yaratandır.

Kıdem Sıfatının Manevî Yönü

Allah’ın kıdem sıfatı, insanın fani ve zamanla sınırlı bir varlık olduğunu, buna karşılık Allah’ın her zamanın öncesinde ve ötesinde olduğunu öğretir. Bu farkındalık:

• Kulu yaratanına karşı tevazuya sevk eder,

• Allah’a güveni ve teslimiyeti güçlendirir,

• Yaratılmış olan her şeyin geçici olduğunu idrak ettirir.

İman eden kimse, Allah’ın kıdem sıfatını düşünerek O’nun mutlak kudretini ve değişmezliğini kavrar.

Sonuç

Kıdem sıfatı, Allah’ın başlangıcının olmaması, yani ezelî ve zorunlu varlık oluşunu ifade eder. Kur’an’daki “هُوَ الْأَوَّلُ (O evveldir)” ayeti ve “كَانَ اللَّهُ وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ غَيْرُهُ” hadisi bu sıfatın en açık delilleridir. Bu sıfat, tevhidin en önemli dayanaklarından biridir. Çünkü yaratılmış olan her şeyin öncesinde, varlığı kendinden olan bir Yaratıcı vardır. O da Allahü Teâlâ’dır.

                                Ne yer vardı O var iken Ne de gökler

Mevcudatı varlık alemine çıkardı Yokluktan

                              Ne adı vardı kainatın, ne de önemi

                            Varlığı bahşetti onlara Ezelî olan