Varlıkta Kadim(Ezelî) veya Hadis(Sonradan) Olma

Bismillahirrahmanirrahim

Varlık âlemi İki kısım olarak ele alınır. Ayan ve araz.

Ayan, (nisbeten)kendi başına bir ifadesi olan, varlığı sahih olan ve mahal ile ifade edilmeye ihtiyaç duymayan şeydir. Araz ise başka bir kavram ile ifade edilebilen, mahalden ayrı düşünülmesi mümkün olmayan şeydir.

Ayan iki aşamada ifade edilir. 1-Müfred (cevher) bölünemeyen (yapıtaşı) 2-Mürekkeb (cisim) en az iki cevherden oluşur. Fizik ilminde cisim, en az 3 boyutlu olmalıdır. Akaidde ise 2 cevher bir araya gelince cisim olarak kabul edilir.

Araz, devamı olmayan şeydir. Başka bir şeyle kaim olan ve devamı olmayan şey manasınadır. Araz, ayana bağlıdır. Ancak ayanın zuhur etmesi araz sayesinde mümkündür. Mesela, kırmızı renk ayan kavramıdır. Ancak kırmızı rengin varlık aleminde zuhur etmesi araz cinsinden değişik varlıklar ile (gül, kan vb) olur.

Varlık aleminde ayrıca Kadim (öncesi olmayan) ve hadis (sonradan zuhur eden) kavramları vardır. Kadim, varlığının başlangıcı olmayan, Hâdis ise daha önce olmayıp sonradan beliren olarak da ifade edilebilir.

Varlıktaki Ayan ve araz unsurlarının ikisi de  hadistir, yani sonradan ortaya çıkmıştır. Mesela, kainatın henüz ortada olmadığı (yaratılmadığı) devirde ne kırmızı renk, ne de gül vardı...Bu da her iki kavramın da kendi başlarına vücudunun mümkün olmadığı anlamına gelir. Yani, ayan veya arazın hem yokluk hem de varlık hali mümkündür. Buna "Caiz-el vücud" (varlıkları caiz) de denir.

İşte bu sebepten varlığı mümkün olan varlıkların ortaya çıkabilmesi için bir "vacib-ül vücud" (varlığı mecburî) varlık olmalıdır. Zira, varlığı mümkün olan varlıkların ortaya çıkabilmesi (var olabilmesi) vacib-ül vücuda muhtaçtır. O da Allah'tır (cc). Bir varlığın Vacib-ül vücud olması ayni zamanda "kadim" olmasını (öncesinin olmaması) gerektirir. Bunun yanı sıra varlığı kendisinden olmalıdır (Başka bir şeye muhtaç olmamalıdır). Bu sebeple, Allah'a cevher, ayan, araz vb denilemez.

Cevher, birleşmiş veya müteferrik olabilir ve "mümkün" dür. Mümkün de "sakin" veya "müteharrik" olarak düşünülür. Sükun, bir mekanda iki oluştur. Hareket, iki mekanda iki oluştur. Hareketin hudusu (sonradan ortaya çıkması) , müşahade (gözlem) ile bilinir. Sükunun hudusu, hareketin gözlenmemesi ile bilinir.

Hadis olan şeylerde ademiyet (yokluk hali) vardır. Yani, önceden yoktu ve sonradan ortaya çıktı. Kadim olanın ise önceden yokluk hali olmadığı gibi sonradan da yok olmaz.

   Vacib-ül Vucud, ayan ve arazın yani alemin varlığı için zorunludur. Bu sebeple, varlığı zorunlu olanın kesintisiz olması gereklidir. Kadim ve baki olmalıdır. Mesela, her fani varlığın eceli gelince öldüğünü görmekteyiz. Ancak, her ölümün ardından yeni canlılar ortaya çıkmaktadır. Sonbaharda adeta ölen dünyadaki tabiat, ilkbaharda adeta yeniden dirilmektedir. İşte bu durum, fani ve ölümlü varlıkların, ölümsüz baki bir varlığa dayandığını gösterir.

فَانْظُرْ اِلٰٓى اٰثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَاۜ

 اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتٰىۚ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ

"Allah’ın rahmetinin eserlerine bak! Yeryüzünü ölümünden sonra nasıl diriltiyor. Şüphe yok ki O, ölüleri de elbette diriltecektir. O, her şeye hakkıyla gücü yetendir.Rum.50"

  Masiva (Allah'tan başka şeyler) sonradan ortaya çıkmıştır. İşte bu kavram da hadis olma halidir. Yani vacib-ül vücud kadim, caiz-el vücud ise hadistir.

Hadis olan, hadis olanı var edemez. Çünkü varlığı devamsızdır. Ancak Allah (cc) böyle değildir.

هُوَ الْاَوَّلُ وَالْاٰخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَل۪يمٌ

"O Evvel’dir, Âhir’dir, Zâhir’dir, Bâtın’dır. O her şeyi hakkıyla bilir.Hadid.3"

لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْۙ

"Doğurmadı ve doğurulmadı.İhlas.3"

Varlık alemini her an gözlemekteyiz. Gözlerimizle gördüğümüz bu kadar varlık hep sonradan ortaya çıkmış (hadis) şeylerdir. Bunların var olabilmeleri ise varlığı ezelî (kadim) olan bir varlık sayesinde mümkündür. Allah'ın varlığının delillerinden bu düşünce sistemine "Hudus delili" denmektedir.

Allah (cc) tüm insanlara basiretle bakabilmeyi ve Allah'ın varlığını idrak etmeyi nasip eylesin...

Selâmetle...